Melin yr Hom

Mae’r dolydd gorlifdir yma'n cael eu cynnal gan Afon Rhondda Fawr, lle mae bronwennod y dŵr, dyfrgwn, nymffau pryfed cadis, ac adar glas y dorlan sy'n cynefino yno.

Glas y Dorlan - © Tate Lloyd

Hanes

Yma mae'r afon Rhondda Fawr yn dilyn cwrs hynafol ac yn darparu ffynhonnell fywyd i fioamrywiaeth cyfoethog y
sir. Mae Melin yr Hom yn gyfle i ni adlewyrchu ar orffennol yr ardal - dilynwch y llwybr i weld adfeilion melin o'r 14eg ganrif. Y gred yw taw Mynaich Gwynion o Benrhys adeiladodd y felin. Ewch ychydig yn bellach i weld gorlifdir hynafol a oedd yn cael ei ddefnyddio yn dir amaethyddol yn y gorffennol.

Pryd i Ymweld

Mae'r Rhondda Fawr yn newid ar sail y tywydd, felly mae'n werth ei gweld drwy gydol y flwyddyn. Ar ôl glaw trwm mae'r dwr yn uchel ac yn ffyrnig, ond pan mae'r lefelau dwˆr yn gostwng mae'r afon yn fas ac yn llifo'n gyflym dros y cerrig bach
sy'n gartref i bryf cerrig a phryfed 'caddisfly'. Mae'r pryfed yma'n ffynhonnell fwyd bwysig i fronwennod y dwr - cadwch lygad amdanyn nhw ar y cerrig neu ar wreiddiau'r coed yn y dwr. Yn y gwanwyn mae'r blodau gwyllt a chân yr adar ar eu gorau, ac mae'r coed gwern yn llawn dail.

Bioamrywiaeth

Mae brithyll brown a gleision y dorlan yn hoff o'r dwˆr llawn ocsigen. Mae'r hwyaid danheddog yn hela am bysgod bach ac mae'r siglen lwyd yn pigo pryfed oddi ar y dwr. Bydd dyfrgwn yn mynd heibio'n dawel. Yn y gwanwyn mae nadroedd defaid yn gorwedd yn yr haul ac mae bwncathod yn hela am lygod. Ar nosweithiau yn yr haf mae'r ddôl yn llawn ystlumod wrth iddyn nhw hela pryfed.